ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ «ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΝΟΗΜΑ»

   Ο μύθος είναι η αρχαιότερη αφηγηματικά δομημένη μορφή του ανθρώπινου Λόγου. Άλλωστε, μέχρι τα κλασσικά χρόνια, «μύθος» σήμαινε ακριβώς «λόγος». Οι σημασίες του λόγου «διάνοια» και «έκφραση» εκπληρώνονται μέσω του μύθου, που προσκομίζει ανυπέρβλητη αισθητική τελειότητα γλωσσική και στο περιεχόμενό του συνυφαίνει απροσμέτρητους καρπούς της διάνοιας, όπως είναι η μαρτυρία πραγματικών γεγονότων και η μυσταγωγία, εισάγοντας μια τάξη φυσική σε ένα σύνολο στοιχείων που δεν προσφέρεται σε καμία άλλη ταξινόμηση. Τα γνωρίσματα του μύθου τον ανέδειξαν αναγκαία και διαχρονική ποιητική, που δεν μπορεί να υποστείλει ούτε ο χρόνος, ούτε οι εκάστοτε νεωτερισμοί.

Απελευθερώνει τη φαντασία όσο και την εμπειρία του Ανθρώπου από τις αφετηρίες της εντελούς ύπαρξής του έως ένα ασύνορο μέλλον˙ υποστατοποιεί την ιδεολογική σύλληψη κοινωνικών οραματισμών όσο και τα άφθαρτα, ονειρώδη πρότυπα –τους αρχετύπους- που εμφωλεύουν στον ανθρώπινο ψυχισμό, επιζητώντας έκφραση, εξωτερίκευση, ανά-γνωση.

Έτσι, η δυναμική των τελευταίων αυτών, ιδίως, μεταβάλλεται από ζοφερή και όλκιμη «ιλύς» στα μυχαίτερα της ψυχικής κλίμακας, σε συνδετικό, θετικό ιστό, που συμπλέκει το συλλογικό φαντασιακό, καθιστώντας έτσι δυνατή και την κοινωνική αλληλουχία και σύμπραξη.

Προάγοντας καίρια την προσωπική κάθαρση από συσσωρεύσεις ανέκφραστων, άγνωστων ή αναπόφαντων στοιχείων, εξυγιαίνει και το κοινωνικό σύνολο, του οποίου μέλος είναι κάθε πρόσωπο. Έτσι, και οι μονάδες και το σύνολο των ανθρώπινων συλλογικών σχημάτων, σώζονται από την ψυχοπνευματική, «εκ των έσω», κατάρρευση. Η ανθρώπινη φύση διαπλάθεται από τον μυστικό αυτό κόσμο προαιώνιων στοιχείων άδηλων για το Εγώ ψυχικών διεργασιών, που καθορίζουν την εξέλιξη και της προσωπικότητας, αλλά και τις κοινωνικές δράσεις και αντιδράσεις και τη σύνδεσή μας με το πλήθος των ποικίλων θεσμών, των δεσμών που συνάπτουν την ψυχή του Ανθρώπου με τον αρχέγονο ψυχισμό της ανθρωπότητας, με το προαιώνιο πνεύμα.

Ο ανθρώπινος ψυχικός βίος ως άρρηκτη διάρκεια και αδιάλλειπτη συνέχεια, εξοπλίζεται, χάρις στον μύθο, με την αναγκαία δυναμική ώστε να αναπτυχθεί από την άβυσσο των ακατέργαστων ενστίκτων στο φως των προτύπων που ρυθμίζουν αρμονικά τη σχέση συνείδησης με το ασυνείδητο μέρος της ψυχής. Απαλείφονται έτσι οι όροι της σύγκρουσής τους, που προκαλούν την αφερήμωση του προσώπου και την αποσάθρωση της κοινωνίας, τις νευρώσεις, τις φοβίες, τις άλογες αντιπαλότητες, τη θλίψη και το μίσος. Αυτή η σωτήρια για την Ανθρωπότητα, από την αυγή του Πολιτισμού, δυναμική λειτουργία του μύθου, τον ανέδειξε θεμέλιο και κορυφή του κυριότερου κοινού αγαθού, της Παιδείας, μάλιστα εκείνης που απευθυνόταν στους ενήλικες παρά στα παιδιά.

Κατά τους τελευταίους αιώνες και ιδιαίτερα κατά την πρόσφατη τεχνοκρατική εποχή, επιβάλλεται με όλα τα πολυειδή μέσα μαζικής κουλτούρας η χονδροειδής «θετικιστική», λογι(στι)κή, προκειμένου να επιτευχθεί μια θέαση του κόσμου, της κοινωνίας και του εαυτού μηχανιστική, αποσπασματική, επιφανειακή, χρηστική, καταναλωτική. Η «λογική» αυτή συμπιέζοντας τις –ούτως ή άλλως ανεκνίκητες- θεμελιώδεις μορφές και δυνάμεις της ψυχής με το βάρος της άρνησης, της σιωπής ή της αποδόμησης, επιφέρει αυξητικά σε ολόκληρο το φάσμα της την άτακτη συσσώρευση στη σφαίρα του σκιώδους, του απερίγραπτου, του ανέγνωρου, των πλέον αυθεντικών τυπωμάτων της, της Αλήθειας της.

Έτσι ο Άνθρωπος καθηλώνεται σε ένα συνεχές, μη πραγματικό «παρόν», τίθεται εκτός του ενεργού χώρου και χρόνου. Κατακλύζεται από αδυναμία έκφρασης, α-πορία, άμβλυνση της σύνδεσης προς τον εαυτό του, τους άλλους και το Άλλο. Γίνεται ανίσχυρο θύμα της Λήθης, παθητικό αντικείμενο των πολλών και διαφόρων διεκδικητών της χειραγώγησής του.

Ο μύθος από την γέννησή του και καθ' όλη τη διαχρονία ανάπτυξής του, ήταν ο δίαυλος αμοιβαίας μετοχέτευσης και θετικής αλληλεπίδρασης των ζωτικών στοιχείων όλων των τομέων της ψυχικής σφαίρας. Από το ασυνείδητο ανέσυρε συνεκτικά συνηρτημένα και προσέφερε στη συνείδηση πλήθος πρωτότυπων, αρχετυπικών «ειδών», ήδη νοηματοδοτημένων με τον τρόπο του ανοιχτού σε άπειρες διερμηνείες ποιητικού/αινιγματικού/ αλληγορικού και συμβολικού λόγου.

Οι βασικές λειτουργίες της συνείδησης –κριτικό Πνεύμα, Νόηση και Λόγος (ως συσχετισμός, διατύπωση, γλωσσική και οιασδήποτε μορφής έκφραση), φώτιζαν περαιτέρω το περιεχόμενό του, φθάνοντας ως τις πλέον σχολαστικές βαθμίδες πολύπτυχης επιστημονικής γνώσης: Ηθική, Αισθητική, Δίκαιο, Ιστορία, αλλά και Φυσική, Κοσμολογία, Οντολογία, και ψυχολογία ανυπέρβλητης σοφίας και πλούτου αποκαλύπτονταν ως γνωσιολογικό φορτίο του μύθου.

Ο μύθος ήταν η αφετηρία και η επισφράγιση της Μυστηριακής διδασκαλίας˙ η ψυχή της τραγωδίας και της όλης τέχνης˙ τροφός της φιλοσοφίας και φορέας της Θεολογίας, της «πρώτης φιλοσοφίας» (Αριστοτέλης).

Αλλά κάτω από το βάρος των ανατροπών όλων όσων συγκροτούσαν την ανθρώπινη σκέψη και πράξη, ο θησαυρός αυτός αποκόπηκε από τη συστηματική κουλτούρα. Όπως και η Γλώσσα, ο μύθος παρερμηνεύθηκε, μετασημάνθηκε και, ως προς την ουσία του κυρίως, αποσημάνθηκε˙ έφτασε να στερηθεί το νόημά του –συχνά ακόμη και σ' αυτήν την επιφάνειά του, το «γράμμα» του.

Η δύναμη, αλλά και τα πάθη του μύθου –όπως και του Ανθρώπου, ποιητή και αποδέκτη του- διατρανώνονται στους Αρχαίους Ελληνικούς Μύθους. Δημιουργήματα όμοια με το σύνολο του Ελληνικού Πολιτισμού, δομές αυστηρές, σταθερές στα συνεκτικά τους μέρη, για τούτο και εύπλαστες, ανοιχτά συστήματα, που μπορούν να αυξάνουν και να αναπλάθονται σχεδόν απεριόριστα, εφ' όσον δεν παραβιάζονται οι Αρχές τους, διαρρηγνύονται εάν συμβεί το τελευταίο, αποσυντίθενται, μηδενίζονται. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει. Οι Ελληνικοί Μύθοι, ως οντότητες εμπνευματωμένες από το άχρονο φαντασιακό ενός Λαού που δημιούργησε Πολιτισμό ρυθμιστικό με οικουμενική εμβέλεια, αντιστέκονται στο κυρίαρχο μοντέλο «λογικής» και τα «παραλογικά» συνελκόμενά του. Απορρίπτοντας αυτοί το ξένο, το παράδοξο, μη αναγνωρίσιμο γι' αυτούς σύστημα, συστέλλονται μπροστά στην εισβολή του και, τέλος, αποσύρουν την προβολή της Αλήθειας τους. Ριζώματα και καρποί ενός Πολιτισμού ανοιχτής συστηματικής, δραστηρίου φυσικά, κοινωνικοπολιτικά και ψυχοπνευματικά, καταλήγουν "terra incognita"ακόμη και για όσους διέγνωσαν την πολυτιμότητά τους.

Και ήσαν/είναι πολλοί αυτοί, οπωσδήποτε όσοι θέλουν να είναι πεπαιδευμένοι, πολιτισμένοι άνθρωποι, αλλά και οι θεράποντες κάποιας επιστήμης ή τέχνης που ζητησαν μιαν άφθονη πηγή ιδεών.

Δεν θα υπήρχε ίσως, επιστήμη της ψυχολογίας, των θρησκειών, της Προϊστορίας – Αρχαιολογίας, αλλά και πολλές άλλες, ενώ όσες υπήρχαν, καθώς και το σύνολο των Καλών Τεχνών, θα διέθεταν έδαφος άντλησης στοιχείων και ανάπτυξης απροσμέτρητα ισχνό, δίχως την Ελληνική Μυθολογία.

Πάντως, όποιες και αν είναι οι προθέσεις των νεωτέρων, η προσέγγιση των Αρχαίων Ελληνικών Μύθων που γίνεται με τους κανόνες της «καθιερωμένης λογικής» ή, πάλι, με τους κανόνες αντιπάλων σ' αυτή αλλά πάντα κλειστών συστημάτων, δεν αποδίδει παρά στη στρέβλωση της Αλήθειάς τους, είτε επειδή αναγιγνώσκονται αποσπασματικά, όχι ως άρτιο Όλον, είτε επειδή παρερμηνεύονται ως εκεί που γίνεται αντιληπτό το σημασιολογικό τους Είναι.

Στο πλαίσιο του Σεμιναρίου «Ανανοηματοδότηση των Αρχαίων Ελληνικών Μύθων», θα καταβληθεί η μέγιστη προσπάθεια αναπλήρωσης του νοηματικού κενού που έχει διεμβολίσει το σώμα τους, με όσα και όποια συστατικά του αληθούς περιεχομένου τους ανταποκριθούν στην προσπάθεια αυτή. Πέρα από τους λόγους που εξάγονται από το σκεπτικό που ήδη αναπτύχθηκε, υπάρχει και ένας επί πλέον σκοπός: να προστατευθούν, κατά το δυνατόν, οι θησαυροί αυτοί του Πολιτισμού από τις πολλές και διάφορες αυθαίρετες «ερμηνείες» οι οποίες μέχρι τώρα δεν έχουν επιφέρει παρά αύξηση της αταξίας γύρω και μέσα στο μυθολογικό αντικείμενο. Και η αταξία δεν είναι παρά μία –και τελεσίδικη- μορφή κενού, μια (αδιέξοδη) ατραπός της Λήθης.

 Μαρία Ιωαν. Σίδερη